مجمع البحرین و مطلع النیرین (کتاب)
|
| |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | فخرالدین طریحی |
| موضوع | فرهنگ لغات |
| سبک | ادبی |
| مجموعه | ۶ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مرتضوی |
| تاریخ نشر | ۱۳۷۵ ش |
| نسخه الکترونیکی | |
مَجمعُ الْبَحْرَیْن و مَطلَعُ النَّیِّرَیْن کتابی در واژه‌شناسی قرآن و حدیث، تالیف عالم شیعه، فخرالدین طریحی. این کتاب، نخستین اثر شیعی در توضیح واژگان مشکل قرآن و حدیث است.
درباره مؤلف
فخرالدین بن محمدعلی طُریحی، از مفسران قرآن کریم و عالمان دینی امامیه در سدۀ یازدهم قمری. او نخستین عالم شیعی است که در توضیح واژگان مشکل قرآن و حدیث، کتاب نوشت.
زمان نگارش
فخرالدین طریحی این کتاب را پس از تألیف دو کتاب دیگرش، غریب القرآن و غریب الحدیث، نگاشت. وی تألیف این کتاب را در اوایل اقامتش در مشهد، در ۱۶ رجب ۱۰۷۹ق به پایان رساند. این کتاب از همان آغاز نگارش مورد توجه و استفادۀ عالمان و فقیهان شیعه، بوده است.
روش نگارش
ظاهراً طریحی در تألیف این کتاب، بیشترین تأثیر را از آثاری چون الصحاح جوهری (درگذشت ۳۹۳ق)، معجم مقاییس اللغة و مجمل اللغة احمد بن فارس (درگذشت۳۹۵ق)، النهایة فی غریب الحدیث ابن اثیر جزری (درگذشت ۶۰۶ق)، و القاموس المحیط مجدالدین فیروزآبادی (درگذشت ۸۱۷ق) گرفته است.
وی در روش بیان معانی واژگان مشکل احادیث، بیشتر به روش ابن اثیر متمایل است. همچنین واژگان را، همچون کتاب الصحاح جوهری، به روش قَوافی مرتب کرده است.
طریحی در مورد معنای هر واژه، ابتدا شواهد قرآنی را ذکر نموده و وجوه معنایی یک کلمه را در کاربردهای مختلف، تبیین کرده است. در برخی موارد نیز برای توضیح معنای واژگان در آیات، از احادیث تفسیری بهره گرفته است.
وی گاه، به هنگام بررسی معنای واژگان آیات، به مناسبت، برخی قواعد نحوی را نیز بیان نموده است.
استفاده از احادیث
طریحی پس از بیان وجوه معنای یک واژه در آیات، به بررسی معنای واژه در احادیث نیز پرداخته است.
احادیث مورد استشهاد طریحی در این کتاب، بدون ذکر سند و به ندرت با ذکر نام منبع است.
او تحت عناوینی چون قال بعض الشارحین و قال بعض الأفاضل به توضیح روایات پرداخته است.
او در مواردی که هیچ شاهد قرآنی برای واژگان نیافته، به ذکر شواهدی از احادیث بسنده کرده است. حتی در مواردی هیچ شاهدی از قرآن و حدیث نیافته و صرفاً به بیان معنای واژه اکتفا کرده است.
در مواردی نیز به دفاع از دیدگاههای شیعۀ امامی پرداخته و برای ترجیح برخی آرای لغوی، از احادیث امامان شیعه بهره برده است. گفتنی است که وی در برخی موارد به شرح حال برخی عالمان نیز اشاره کرده است.
منابع کتاب
طریحی علاوه بر منابع لغوی، از منابع حدیثی و رجالی و اخلاقی نیز بهره برده است. مهمترین منابعی که در متن بدانها اشاره کرده است عبارت‌اند از:
- الکافی،
- من لا یحضره الفقیه،
- تهذیب الأحکام،
- تفسیر علی بن ابراهیم قمی
- مجمع البیان طبرسی،
- الکشّاف زمخشری،
- اخلاق ناصری خواجه نصیرالدین طوسی.
در میان منابع لغوی، طریحی بیشترین استفاده را از
- الصحاح محمد بن اسماعیل جوهری کرده است.
دیگر منابع لغوی وی عبارت بوده‌انداز:
- مُعجم مَقاییس اللغة احمد بن فارس،
- مُجمل اللغة احمد بن فارس،
- النهایة فی غریب الحدیث ابن اثیر جزری،
- المصباح المُنیر احمد بن محمد فیومی،
- القاموس المحیط مجدالدین فیروزآبادی.
نقد
گفته شده است که اثر طریحی در بیان معنای واژگان مشکل احادیث، جامع نیست.
حواشی و مستدرکات
طریحی خود و پسرش، شیخ صفی الدین طریحی (درگذشت بعد از ۱۱۰۰ق)، حاشیه‌های فراوانی بر این کتاب نوشته‌اند. افزون بر این، شیخ صفی الدین طریحی مُستدرکی بر این کتاب نگاشته است.
تعلیقه‌های شیخ صفی الدین، محمد بن علی بهاءالدین طریحی و سید شبر نجفی بر نسخۀ خطی موجود در کتابخانۀ علی کاشف الغطاء موجود است.
پانویس
- ↑ رجوع کنید به افندی، همانجا؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۲۰، ص۲۲
- ↑ افندی، ج۴، ص۳۳۳؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۲۰، ص۲۲
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به الحدائق الناضرة، ج۶، ص۶۶، ج۷، ص۶۵
- ↑ آقابزرگ طهرانی، ج۲۰، ص۲۲
- ↑ رجوع کنید به امین، ج۸، ص۳۹۵؛ نجفی، ص۷۲۷
- ↑ طریحی، ۱۴۰۸، ج۱، ص۲۰
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج۱، ص۲۸۹-۲۹۰، ج۳، ص۹۱، ۱۵۲-۱۵۳
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج۱، ص۲۱، ۲۸
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به طریحی، ج۱، ص۳۵-۳۶
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج۱، ص۱۷۱، ۱۷۴، ۲۳۲، ج۳، ص۱۲۸
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج۱، ص۵۹، ۱۱۵، ج۲، ص۲۰۶، ۳۶۵، ج۳، ص۵۶
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج۱، ص۱۰۷، ۳۱۹، ج۲، ص۱۴۸، ۴۲۸
- ↑ برای مثال، رجوع کنید به ج۱، ص۲۴، ۲۵، ۱۵۳، ۲۸۷، ج۳، ص۴، ۲۵۹
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج۱، ص۳۸۸، ۴۶۴-۴۶۵، ج۲، ص۶۰، ۲۰۲
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج۱، ص۱۴۶، ۲۳۴-۲۳۵، ج۳، ص۳۳۳، ج۴، ص۴۷-۴۸
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج۳، ص۳۱۶، ۴۳۶، ج۴، ص۱۷۱
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج۱، ص۱۱۵، ۱۹۴، ج۲، ص۱۲۸
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج۲، ص۱۲۸، ج۳، ص۴۴۵
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج۱، ص۲۶۳، ۳۲۱
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج۱، ص۳۴، ۷۱، ۱۲۷، ج۲، ص۸۳
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج۲، ص۸۸، ۲۳۶، ج۴، ص۴۴۲
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج۱، ص۳۱۵، ۴۴۰، ۵۶۹
- ↑ رجوع کنید به ج۳، ص۱۰۸
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج۱، ص۶۹، ۸۰، ۲۱۰، ۲۳۳
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج۱، ص۳۱۲، ج۲، ص۲۰۴، ۲۳۲، ج۳، ص۱۹۰
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج۱، ص۸۰، ج۲، ص۱۷۲، ۳۵۲
- ↑ متوفی ۶۰۶؛ برای نمونه، رجوع کنید به ج۱، ص۶۳، ۸۰، ۱۰۸، ۱۸۲، ج۲، ص۶۷، ۷۳ و جاهای دیگر
- ↑ متوفی ۷۷۰؛ برای نمونه، رجوع کنید به ج۱، ص۵۸۱، ج۲، ص۱۶۸، ج۴، ص۱۲
- ↑ متوفی ۸۱۷؛ برای نمونه، رجوع کنید به ج۱، ص۸۰، ۱۰۳، ۵۸۲، ج۳، ص۱۶۸
- ↑ رجوع کنید به بحرانی، لؤلؤة البحرین، ص۶۷؛ کشمیری، ص۱۰۷
- ↑ افندی، ج۴، ص۳۳۵؛ آقابزرگ طهرانی، ج۲۰، ص۲۲؛ نجفی، ص۷۲۷
- ↑ رجوع کنید به آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج۲۱، ص۵
- ↑ رجوع کنید به آقا بزرگ طهرانی، ج۲۰، ص۲۲-۲۳
منابع
- آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، بی‌تا؛
- آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه، بیروت ۱۴۱۱؛
- اعجاز حسین، کشف الحجب و الأستار، قم ۱۴۰۹؛
- عبدالله افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۳؛
- سید محسن امین، اعیان الشیعة، بیروت۱۴۱۰؛
- سید هاشم بحرانی، مدینة معاجز الأئمة الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر، قم ۱۴۱۳؛
- یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، بی‌تا؛
- یوسف بن احمد بحرانی، لؤلؤة البحرین، قم، بی‌تا؛
- اسماعیل پاشا بغدادی، هدیة العارفین، اختصارات؛
- جعفر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، بیروت ۱۴۶۰؛
- محمد بن حسن حر عاملی، امل الآمل، قم ۱۳۶۳ش؛
- عبدالله بن صالح سماهیجی بحرانی، الإجازة الکبیرة، چاپ مهدی عوازم قطیفی، قم ۱۴۱۹؛
- فخرالدین طریحی، المنتخب فی جمع المراثی و الخطب، بیروت ۱۴۱۲؛
- فخرالدین طریحی، تفسیر غریب القرآن، چاپ محمد کاظم طریحی، قم، بی‌تا؛
- فخرالدین طریحی، جامع المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال، تهران، بی‌تا؛
- فخرالدین طریحی، مجمع البحرین و مطلع النیرین، تهران ۱۴۰۸؛
- محمدعلی کشمیری، نجوم السماء فی تراجم العلماء، قم، بی‌تا؛
- محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران ۱۳۶۹ش؛
- عبدالله موسوی جزائری تستری، الإجازة الکبیرة، چاپ محمد سمامی حائری، قم ۱۴۰۹؛
- محمد باقر موسوی خوانساری، روضات الجنات، قم ۱۳۹۲؛
- خبیر نجفی، الشیخ فخر الدین الطریحی، لغة العرب، السنة ۶، الجزء ۱۰ (المسلسل ۶۶)؛
- احمد نراقی، عوائد الأیام، قم ۱۴۱۷؛
- حسین نوری طبرسی، خاتمة مستدرک الوسائل، قم ۱۴۱۵.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: